Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Nowoczesności „Tartak”

zrzesza osoby, które pragną wspierać działalność Centrum Techniki i Rozwoju Regionu „Muzeum Nowoczesności” w Olsztynie, zachować i promować dziedzictwo kulturowe i cywilizacyjne województwa warmińsko-mazurskiego, wspierać i prowadzić działania edukacyjne związane z tym dziedzictwem oraz działać na rzecz wzbogacenia oferty kulturalnej i turystycznej regionu.

Stowarzyszenie opracowało informacje o zabytkach techniki Olsztyna.

Lokalizacja: ul. Knosały 3b Data powstania: 1884 Stanowi jedyny zachowany relikt dawnej „dzielnicy przemysłowej” Olsztyna z czasów dynamicznego rozwoju miasta w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. Tartak Raphaelsohnów składa się z dwukondygnacyjnego budynku fabrycznego, wzniesionego w konstrukcji ryglowej z wypełnieniem z czerwonej cegły ceramicznej. Od strony południowej przylega do niego murowana z cegły część ogniowa (mieszcząca kotłownię i maszynownię). Górna kondygnacja głównego obiektu fabrycznego to hala traków, na kondygnacji dolnej znajdował się system usuwania trocin i transmisji napędu. W tartaku pracowały dwa pionowe traki ramowe, które napędzane były przez maszynę parową. Kłody do przetarcia wciągane były z zewnątrz na górną kondygnację za pomocą wyciągarki. Tartak funkcjonował w obiekcie do 1929 roku, kiedy firma braci Raphaelshonów sprzedała parcelę miejskiej spółce gospodarki komunalnej.
obejrzyj w Google Street View

W 1834 rząd pruski wydał instrukcję dotycząca budowy i projektowania dróg. Znalazły się w niej również zapisy powołania służby drogowej oraz wprowadzenia opłat za korzystanie z dróg. Pojawiło się pojęcie domu szosowego i zasady jego budowy. Było to mieszkanie i miejsce pracy dróżników oraz poborców opłat. Obok takiego domu wznoszono budynek gospodarczy i studnię. Otoczenie najczęściej było wybrukowane. Drogę przy budynku przegradzano szlabanem. Z reguły domy był stawiane co 1-2 mile. W 1875 roku przestały pełnić swoje funkcje.
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: ul. M. Konopnickiej. Data powstania: 1902/1903 Do przejścia podziemnego na Dworcu Zachodnim prowadzą 3 zadaszone zejścia z peronu 1, 2 i 3. Przejście jest wykonane z cegły, sklepione łukowo. Posadzki z płytek ceramicznych, schody kamienne. Zadaszenia wsparte na ceglanej podmurówce obłożonej na zewnątrz płytkami. Konstrukcja zadaszenia stalowa, kratowa, łączona nitami. W zwieńczeniu zadaszeń dekoracyjne elementy z motywem stylizowanej rozety i wici roślinnej. Pierwszy budynek dworcowy zwany dworcem na przedmieściu, małym a później zachodnim został oddany do użytku w 1884 roku wraz z uruchomieniem połączenia Olsztyn – Orneta.
obejrzyj w Google Street View

Obecnie budynek mieszkalny. Wybudowana około 1903r. ul. Partyzantów 12 Z dawnego zespołu fabryki mebli zachowały się do dziś: stolarnia, stajnia, warsztat i budynek salonu meblowego i wyposażenia domowego. Fabryka została wzniesiona zapewne w latach 1870-1883. Była wyposażona w maszynę parową. Produkowano tu meble, również tapicerowane, lustra, ramy. Sprzedawano także pianina. W 1901 roku budynek fabryki spłonął. W 1903 roku na miejscu spalonej stajni wzniesiono istniejący do dziś salon wystawienniczy. Na przełomie lat 30/40 XX w. dostawiono do budynku pofabrycznego budynek mieszkalny z charakterystyczną wystawką w poddaszu wzniesioną w konstrukcji szkieletowej.
obejrzyj w Google Street View

Wzniesiony na planie prostokąta, po rozbudowie wpisuje się w kształt litery L. W 1898 roku budynek był wykorzystywany jako miejsce skupu i sprzedaży zboża. Budynek został rozbudowany nawiązując architekturą do sąsiednich budynków szpitala wojskowego, co pozwala datować rozbudowę na lata 1904/05. W tym czasie funkcjonowała hurtownia piwa (głównie piwa z Braniewa). Działała tu również fabryczka wody sodowej i lemoniady, prowadzono również produkcję kwasu węglowego. W 1914 roku prowadzono tu handel zbożem. W 1937 roku prowadzono tu sprzedaż maszyn rolniczych. Po 1945 roku budynek został rozbudowany od strony północno - zachodniej. Ciekawe są charakterystyczne zwieńczenia szczytów w elewacji frontowej oraz kształt i rozmieszczenie stolarki okiennej.
obejrzyj w Google Street View

Lata 20-ste XX w. data powstania 1872 r. ul. Tracka 8H Budynek został wzniesiony przy skrzyżowaniu drogi prowadzącej do majątku w Tracku z linia kolejową z Olsztyna do Barczewa-Czerwonki i Korsz. Eksploatacja tej linii na trasie Czerwonka - Olsztyn i budynku rozpoczęła się 1 grudnia 1872 roku. Budynek został wzniesiony wg obowiązujących wówczas na kolei projektów, które dostosowywano do terenu i lokalnych potrzeb. Dróżnik dozorował przejazd przez tory, obsługiwał szlabany, sygnalizację świetlną i dźwiękową, sprawdzał stan torowiska w okolicach przejazdu.
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: ul. Zientary-Malewskiej 2a Data powstania 1905, nr rej.: 4212 z 18.02.1992 Ośmioboczny budynek, swoją funkcję pełnił do późnych lat 80. ubiegłego wieku, później stał nieużytkowany, aby w 1996 roku ulec bardzo poważnym zniszczeniom podczas pożaru. Po remoncie mieszczą się w nim lokale usługowe.
obejrzyj w Google Street View

Wieża wodna koło dawnej lokomotywowni przy Dworcu Głównym w Olsztynie powstała w latach 1910-1914. Reprezentuje typ Intze wz. 1905. Zbiornik wodny posiadał pojemność 300 m³. Wieża do czasu elektryfikacji trakcji kolejowej w latach 80. XX w. wykorzystywana była do zasilania lokomotyw. Obecnie obiekt eksploatowany jest przez Warmińsko-Mazurskie Towarzystwo Miłośników Kolei, pełniąc funkcję Izby Tradycji Kolejowych.
obejrzyj w Google Street View

Pierwszy olsztyński dworzec został wzniesiony w latach 1869-72. W kolejnych latach był systematycznie rozbudowywany. Podczas rozbudowy w 1888 roku wzniesiono zadaszenie peronu pierwszego ze szkła i stali (peron doświetlały trójkątne przeszklenia). Dziś to zadaszenie nie istnieje. Zachowany historyczny system zadaszeń obejmuje perony nr 1-3. Budowę tuneli pod torowiskami rozpoczęto we wrześniu 1902 roku. Prace nad zadaszeniami peronów ukończono najprawdopodobniej pod koniec roku 1903. Zadaszenia peronów wsparte są na stalowej, nitowanej konstrukcji – słupach w kształcie litery T. ze ściągami przy zejściach do przejścia podziemnego. Przekrycie w formie dachu dwuspadowego ze spadkiem do wewnątrz, o niewielkim kącie nachylenia, drewniane, kryte papą. Zachowane dekoracyjne żeliwne poręcze i słupki przy schodach do przejścia podziemnego.
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: w pobliżu ulic Artyleryjskiej, Żarskiej i Wyzwolenia w Olsztynie, na przecięciu szlaku kolejowego z Łyną. Data powstania: most północny 1873 r. (na pierwszym planie) most południowy 1893 r. Powstały jako element budowanej w latach 1871-73 magistrali o znaczeniu ponadregionalnym z Torunia do Wystruci.
obejrzyj w Google Street View

Metoda rekultywacji jezior, opracowana i zastosowana po raz pierwszy w 1956 r. przez profesora Przemysława Olszewskiego (WSR w Olsztynie) w Jeziorze Kortowskim. Polegała ona na odprowadzaniu przeżyźnionych wód dolnej części jeziora za pomocą drewnianej rury, działającej na zasadzie lewara. Woda odprowadzana była do rzeki Kortówki, a dalej do rzeki Łyny. Pierwotna rura miała przekrój czworościanu o wymiarach 40 na 50 cm i 180 m długości. Wykonana była z desek obitych papą. Jeden z końców rury zanurzony był w jeziorze na głębokość 13 m, drugi znajdował się w rzece Kortówce. Pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego woda z głębokich warstw jeziora poprzez rurociąg wypływała do Kortówki. Po kilku latach zaobserwowano poprawę przejrzystości wody, a czas deficytu tlenowego przy dnie uległ skróceniu. Zmalały zakwity wód. W latach 1974-75 zaprojektowano i przy współpracy z Zakładem Tworzyw Sztucznych Instytutu Okrętowego Politechniki Gdańskiej zbudowano z włókna szklanego i żywicy poliestrowej nowy rurociąg (średnica 60 cm, długość 250 m, wydajność maksymalna 250 litrów na sekundę). Jego wlot znajduje się w najgłębszym miejscu jeziora (17,2 m) i działa bezawaryjnie do chwili obecnej
obejrzyj w Google Street View

Maszt radiowo-telewizyjny lokalizacja: osiedle Pieczewo. Data powstania: 1969 r. Ma 356,50 m wysokości i jest drugim pod względem wysokości obiektem budowlanym w Polsce. Jego masa to prawie 260 ton. Konstrukcja jest podzielona na 3 odcinki. Najdłuższy (od ziemi do 4 piętra odciągów) jest kratownicą o przekroju w kształcie trójkąta równobocznego. Kolejny jest kratownicą o przekroju kwadratowym i mieści się między dwoma najwyższymi piętrami odciągów. Ostatnia część umieszczona na szczycie jest rurą wykonaną z kompozytu, wewnątrz której znajduje się stalowy stelaż i przymocowane do niego nadajniki. Podtrzymywany jest przez 5 pięter odciągów wykonanych z lin stalowych o średnicy 5 cm.
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: ul. Partyzantów 33 Data powstania: 1924 r. Został wybudowany wg projektu znanego olsztyńskiego architekta Augusta Feddersena, który jest także autorem projektu Teatru im. S. Jaracza i kościoła Franciszkanów na olsztyńskim Zatorzu. Szkielet młyna wykonany jest w całości, łącznie z konstrukcją dachu, z żelbetu. Powstał jako konstrukcja ognioodporna. Młyn posiadał napęd elektryczny. W tatach 90. XX w. zaprzestano użytkowania obiektu. Od 19.01.1989 r. jest objęty ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków.
obejrzyj w Google Street View

Ze względu na swoją betonową konstrukcję został nazwany mostem Kamiennym, ale często również Zamkowym dziedzicząc nazwę po drewnianym poprzedniku. Na skutek wykruszenia się beleczek wspornikowych podtrzymujących kamienne płyty chodnika zamknięto most dla ruchu kołowego około 1970 r. W 1986 roku wykonano nowe wsporniki podtrzymujące chodnik z prefabrykowanych płyt betonowych, zamocowano także historyczne balustrady stalowe. Kolejny remont w 2007 roku miał na celu odciążenie sklepienia i wymianę izolacji na sklepieniu. Izolację wykonano z papy termozgrzewalnej stosując jako zasypkę keramzyt.
obejrzyj w Google Street View

Zbudowany w 1870 r. Zlokalizowany w ciągu nasypu kolejowego. Wzniesiony z kamienia, cegły i betonu. Trzyprzęsłowy. Sklepione łuki ceglane, obecnie otynkowane i pomalowane. Konstrukcja wzmocniona stalowymi ściągami i teownikami. 15.08.1873 roku Olsztyn otrzymał połączenie z Ostródą i znalazł się od tej pory na trasie kolei toruńsko – wystruckiej, będącej częścią międzynarodowej magistrali łączącej Paryż z Petersburgiem.
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: ul. Żołnierska 13 Data powstania: lata 1898-1899 Została wybudowana na wzniesieniu nazywanym Andrzejową Górą. W jej górnej części znajdował się zbiornik wodny mieszczący ok. 500 m sześciennych wody. 23-metrowa wieża znacznie przewyższała zabudowania miejskie. Dzięki temu woda była dostarczana do domów w dolnej części miasta, a w sieci wodociągowej było stabilne ciśnienie, ponieważ zbiornik umieszczony powyżej odbiorców, działa na zasadzie naczyń połączonych. Pierwotne funkcje pełniła do lat 70-tych XX wieku. Od października 1979 roku mieści się w niej Obserwatorium Astronomiczne.
obejrzyj w Google Street View

Data powstania początek lat 20. XX w. ul. M. Zientary – Malewskiej. Był to drugi taki obiekt na terenie stacji kolejowej. Zbudowano ją w sąsiedztwie wieży wodnej z cegły jako wielostanowiskową hala wachlarzową. Ściany działowe z tzw. muru pruskiego. Dach kryty papą. Spłonęła w 2016 roku.
obejrzyj w Google Street View

Zbudowane 1902/1903. Przejście pod torami znajduje się na terenie Dworca Zachodniego. Prowadzą do niego 3 zadaszone zejścia z peronu 1, 2 i 3. Przejście jest wykonane z cegły, sklepione łukowo. Posadzki z płytek ceramicznych, schody kamienne. Zadaszenia wsparte na ceglanej podmurówce obłożonej na zewnątrz płytkami. Konstrukcja zadaszenia stalowa, kratowa, łączona nitami. W zwieńczeniu zadaszeń dekoracyjne elementy z motywem stylizowanej rozety i wici roślinnej. Pierwszy budynek dworcowy zwany dworcem na przedmieściu, małym a później zachodnim został oddany do użytku w 1884 roku wraz z uruchomieniem połączenia Olsztyn – Orneta
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: ul. Wojska Polskiego data powstania budynku: 1881 r. Browar przy al. Wojska Polskiego powstał pod koniec lat 70. XIX w. do końca II wojny światowej funkcjonował pod nazwą Waldschlösschen-Brauerei-Allenstein (Leśny Zameczek). Parcela, na której został wzniesiony obejmowała wówczas teren sięgający do Jakubowa, m.in. z dzisiejszym stawem parkowym zwanym jeszcze w okresie międzywojennym Stawem Browarnym. Był niegdyś największą fabryką piwa w Olsztynie. Urządzenia browarowe poruszała maszyna parowa. Oprócz piw w zakładzie produkowano także lemoniadę i wodę mineralną oraz prowadzono sprzedaż lodu i odpadów poprodukcyjnych. Browar w czasie wojny uległ zniszczeniu na skutek działań Armii Czerwonej. Po przeprowadzeniu niezbędnych remontów pod koniec lat 40-stych, browar zaczął jako Państwowe Zakłady Fermentacyjne w Olsztynie i pełnić rolę rozlewni piwa i przechowalni moszczy. Produkcję piwa wznowiono w 1963 r. W 1991 r. Olsztyńskie Zakłady Piwowarskie przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa Browary Warmińsko-Mazurskie. 12 sierpnia 1992 r. Ministerstwo Przekształceń Własnościowych sprzedało browar inwestorom prywatnym. W 1995 r. trzy zakłady należące do Browarów Warmińsko-Mazurskich (Olsztyn, Szczytno i Biskupiec) zaczęły występować pod wspólną nazwą JURAND. W 2007 r. wstrzymano produkcję i zamknięto browar. Budynki wraz z parcelą zakupiło Ostródzkie Przedsiębiorstwo Budowlane. Wzniesiono tu osiedle bloków mieszkalnych "Browary Park". Budynek dawnej słodowni zaadaptowano na mieszkania. W 2008 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków w Olsztynie wpisał zachowane do dziś budynki browaru do rejestru zabytków.
obejrzyj w Google Street View

Schron przeciwlotniczy średniej wielkości na potrzeby magistratu i obrony cywilnej wybudowano od strony podwórza ratuszowego. Budowlę o żelbetowej konstrukcji usytuowano pod ziemią w podwyższonej skarpie. Schron po kilku modernizacjach i przebudowie jest w pełni użyteczny również w dniu dzisiejszym. Obecnie znajduje się nad nim parking samochodowy.
obejrzyj w Google Street View

Betonowy słup przytrzymujący zasilanie linii trolejbusowych.
obejrzyj w Google Street View

Lokalizacja: ul. Wojska Polskiego Data powstania:1912 r. Stacja IV stanowi jedną z dziewięciu należących do olsztyńskiego systemu kanalizacji pneumatycznej Shone’a podziemnych przepompowni. Obsługiwała część miasta położoną w rejonie Dworca Głównego, która prężnie rozwijała się na przełomie XIX i XX w. Stacja funkcjonowała do 1967r. Została odkryta ponownie w 2010 r. podczas prac drogowych i zachowana staraniem społeczników.
obejrzyj w Google Street View

Zespół składa się z domu mieszkalnego właściciela (62), budynku administracyjno-mieszkalnego (62a), budynku mieszkalnego (64). Cegielnia powstała przy drodze prowadzącej do Klebarka Wielkiego w pobliżu złoża gliny. Pod koniec XIX w. właścicielem został Helmut Max Lion, który znacznie rozbudował zakład, który był drugim co do wielkości w Olsztynie (za cegielnią Naujacka, a następnie Lion wyprzedził konkurencję) W cegielni funkcjonował 16-komorowy piec pierścieniowy oraz maszyna parowa. Wypalano tu cegły, dachówki i dreny w ilości ok. 4,5 mln. wyrobów ceramicznych rocznie. W zakładzie mogło pracować około 75 osób. Jeszcze w XIX w. wzniesiono budynki mieszkalne dla pracowników oraz budynek biurowo – mieszkalny, w którym mieszkali księgowa i werkmistrz. M. Lion został członkiem magistratu i honorowym obywatelem miasta. Z wyprodukowanych tu cegieł wzniesiono budynek rejencji.
obejrzyj w Google Street View

Zbudowany w 1870 r. Zlokalizowany w ciągu nasypu kolejowego. Wzniesiony z kamienia, cegły i betonu. Trzyprzęsłowy. Sklepione łuki ceglane, obecnie otynkowane i pomalowane. Konstrukcja wzmocniona stalowymi ściągami i teownikami. 15.08.1873 roku Olsztyn otrzymał połączenie z Ostródą i znalazł się od tej pory na trasie kolei toruńsko – wystruckiej, będącej częścią międzynarodowej magistrali łączącej Paryż z Petersburgiem.
obejrzyj w Google Street View

Powstała w 1889 i 1885 w dawnym zespole fabryki maszyn i odlewni żelaza. W 1885 roku wybudowano przy ul. Lubelskiej odlewnię żelaza i fabrykę maszyn należącą do Karola Roenscha. Zakład otwarto 21.01.1886 r. Fabryka produkowała wyposażenie do gorzelni, tartaków, mleczarni, urządzenia do budowy dróg, kotły parowe, elementy wykończeniowe, w tym pokrywy studzienek wodociągowych i hydrantów, Fabryka miała własną bocznicę kolejową. W czasie II wojny światowej pracowali tu robotnicy przymusowi na potrzeby przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy. Roensch stał na czele rady miejskiej, był także honorowym obywatelem miasta i członkiem Izby Handlowej. Ulicy, przy której mieszkał nadano jego imię. Willę wzniesiono w 1889 roku. Pierwotnie znajdowały się w niej weneckie okna i attyka balustradowa. Budynek został nadbudowany o pełne piętro. Zachowane zostały gzymsy i boniowanie w narożnikach pierwszej kondygnacji. Słup bramny wzniesiony z cegły, ozdobny przekryty betonowym zwieńczeniem jest pozostałością po fabryce, która została zniszczona podczas II wojny światowej.
obejrzyj w Google Street View

Zachowana bryła główna dawnej stacji pomp. Wzniesiona na planie prostokąta przekryta dachem dwuspadowym krytym papą. Pomieszczenie na wodę czystą wzniesione z cegły, elewacje z dekoracyjnymi pasami cegieł i niewielkimi trójkątnymi płycinami. Wnętrze żelbetowe, strop przysypany ziemią. Pierwotnie stąd pompowano wodę do miasta. Wieżowa stacja transformatorowa – obiekt ceglany, na planie kwadratu, przekryty dachem czterospadowym, krytym dachówką ceramiczną karpiówką. Elewacje zwieńczone gzymsem. Drzwi stalowe historyczne. Budynek mieszkalny wzniesiony na planie prostokąta, z cegły. Przekryty dachem dwuspadowym, krytym papą. Więźba drewniana, stolcowa. Zachowane drzwi wejściowe. Na klatce schodowej oryginalne posadzki oraz drewniane schody z poręczami i tralkami. Stacje do obsługi pomp z budynkiem mieszkalnym dla obsługi i stajnią (obecnie nie istnieje) wzniesiono w 1898 r. W budynku wydzielono pięć dwupokojowych mieszkań, które zajmowali pracownicy zakładu: palacz, maszynista, mistrz-kierownik.
obejrzyj w Google Street View

Data powstania 1939. Obiekt wzniesiony z cegły, tynkowany, na rzucie prostokąta (18x25m) Budynek wybudowano w pobliżu gazowni miejskiej, na terenie zakładów komunalnych. Pierwsze trolejbusy wyruszyły na ulice 1.09.1939 roku na trasy: Dworzec Główny – Osiedle Mazurskie i dworzec Główny – Kortowo. W kolejnych latach wytyczano następne linie. Po ulicach kursował także trolejbus ciężarowy dostarczający węgiel na potrzeby gazowni. W mieście było kilkanaście trolejbusów. W czasie wojny trakcja trolejbusowa została zniszczona, a z dwóch zajezdni ocalała znajdująca się przy ul. Knosały. W 1971 roku zaprzestano użytkowania trolejbusów.
obejrzyj w Google Street View

ul. M. Zientary – Malewskiej ok. 1913 r. Znajduje się w pobliżu wieży ciśnień i parowozowni (budynek spłonął w 2016 roku), na międzytorzu. Żuraw stanowi rzadko spotykany już przykład historycznej infrastruktury kolejowej. Wraz z wieżą wodną tworzy historyczny i funkcjonalny zespół wchodzący w skład systemu obsługi parowozów. Umiejscowiony został na międzytorzu. Kolumna żurawia jest przykręcona do stalowej płyty przykrywającej studzienkę, w której są umieszczone urządzenia łączące kolumnę z rurociągiem rozprowadzającym wodę. Na żurawiu zachowało się oryginalne wiadro ułatwiające wodowania lokomotyw oraz mechanizm służący do obsługi. Wodę za pomocą rurociągu pobierano z pobliskiej wieży, która była zasilana z kolejowej stacji pomp przy ul. Artyleryjskiej, która pobierała wodę z Łyny. Wyprodukowany przez Bopp&Reuther z Mannheim. Użytkowany do roku 1986.
obejrzyj w Google Street View

Stowarzyszenie Przyjaciół Muzeum Nowoczesności „Tartak”

 

 

Znajdziesz tu informacje na temat zabytków techniki z Olsztyna i regionu. Chcemy uzupełniać bazę tych zabytków i liczymy również na Twoją pomoc. To część dziedzictwa kulturowego, której należy się większa niż tej pory uwaga. Stowarzyszenie powstało w 2013 roku, by najpierw wspierać rewitalizację Centrum Techniki i Rozwoju Regionu „Muzeum Nowoczesności” i przygotowanie ekspozycji stałej, a następnie współtworzyć wydarzenia organizowane w „Muzeum”. Dzięki różnorodnym zainteresowaniom członków Stowarzyszenia, w pierwszym roku funkcjonowania Muzeum Nowoczesności, miały miejsce: Noc Muzeów i Wystawa Małych Makiet Modelarskich.

Wydrukowaliśmy, w roku ponownego uruchomienia w naszym mieście linii tramwajowych, szczegółowy papierowy model pierwszego tramwaju, który jeździł po Olsztynie w 1907 roku. Arkusze do samodzielnego wydrukowania są tutaj: olsztynskie-tramwaje.html

Copyright ©2016 Stowarzysznie Przyjaciół Muzeum Nowoczesności "Tartak". Strona sfinansowana ze środków Gminy Olsztyn.